Nieistniejący kościół ewangelicko-augsburski
Brzeziny
Nieistniejący kościół ewangelicki w Brzezinach. Drewniany płot może wskazywać, że zdjęcie pochodzi nawet sprzed 1904 roku. Źródło: Eduard Kneifel, Das Kirchspiel Brzeziny…, Brzeziny 1933
Zamysł budowy kościoła ewangelickiego w Brzezinach pojawił się w czasach rządów pruskich (1793–1806). Składki wznoszone przez wiernych, głównie rolników z okolicznych kolonii, deponowano u przełożonego konsystorza ewangelickiego w Warszawie. Wydarzenia polityczne doby napoleońskiej odsunęły kwestię budowy kościoła na dalszy plan.
Do pomysłu wrócono w 1815 roku, po założeniu w Brzezinach osady sukienniczej nazwanej „Lasocinem”. Napływający do miasta rzemieślnicy byli w większości ewangelikami. W jednym z punktów kontraktu podpisanego z osadnikami, właścicielka Brzezin – Izabela Lasocka – zobowiązała się do wzniesienia dla nich kościoła, na własny koszt. W 1818 roku skonkretyzowano, że ma być to obiekt murowany. Jednak z decyzją o rozpoczęciu budowy hrabina zwlekała aż 10 lat, w międzyczasie próbując wycofać się z zobowiązań (Lasocin nie rozwijał się wystarczająco dobrze). W 1822 roku zatwierdzono projekt architektoniczny, ale prace zaczęto dopiero w 1825 lub 1826 roku i prawdopodobnie już pod koniec 1826 skończono. Uroczystość poświęcenia kościoła odbyła się 16 maja 1833 roku w obecności księdza Karla Beniamia Laubera z warszawskiej rady konsystorialnej.
Skromną świątynię wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach około 24 × 11 metrów. Budulcem było drewno; cegieł użyto jedynie do budowy ściany frontowej (wbrew deklaracjom hrabiny Lasockiej). Kościół stanął na trójkątnym placu, u zbiegu dzisiejszych ulic Lasockich, Słodowskiej-Curie i Wojska Polskiego.
Przebudowa
Dość szybko okazało się, że kościół jest zbyt mały. W 1850 roku podjęto decyzję o przebudowie świątyni. Oszacowany na 2966 rubli remont został częściowo wsparty przez rząd Królestwa Polskiego (565 rubli) i zrealizowany w kolejnych latach. Roboty prowadziło trzech majstrów: Wilhelm Kunkel, cieśla Michał Hartwig i dekarz Gotlieb Bober. Drewniane ściany zastąpiono murowanymi i wydłużono, a od frontu wzniesiono trzy ozdobne wieżyczki nadając świątyni neogotycki charakter. Dobudowano też zakrystię.
W 1857 roku w kościele zawisły trzy żyrandole ufundowane przez najzamożniejszych parafian. Wyposażenie świątyni wzbogaciło się również o chrzcielnicę, ilustrowaną biblię i lampkę ołtarzową. W tym samym okresie zakupiono dwa dzwony (duży i średni), odlane w ludwisarni Wilhelma Richtera w Kaliszu. Trzeci dzwon (mały) ufundowała rodzina Patznerów z Rogowa. Kolejnego remontu dokonano w latach 80-tych XIX wieku. Wspomnijmy, że w 1904 roku wzniesiono ceglane ogrodzenie według projektu brzezińskiego architekta Karola Kleibera.
W latach 50-tych zainstalowano w kościele organy, zamówione u brzezińskiego organmistrza, Karola Żakiewicza. W 1888 roku instrument został przebudowany przez Konstantego Mieszczanowskiego, budowniczego z Piotrkowa. W trakcie I wojny światowej organy uległy zniszczeniu; poważnie ucierpiał też dach kościoła. Warto wspomnieć, że w 1918 roku niemieckie władze okupacyjne zarekwirowały też trzy wspomniane wcześniej dzwony.
W latach 20-tych XX wieku przystąpiono do naprawy zniszczeń wojennych. W 1922 roku wymieniono dach, a w 1926 roku zakupiono nowe organy w firmie Biernackiego z Włocławka. W latach 1927–28 plac wokół kościoła otoczony został okazałym ceglanym murem. Okazją do kolejnego remontu był jubileusz 100-lecia istnienia parafii w Brzezinach. Kolegium kościelne zakupiło wówczas dwa dzwony – duży i średni – z odlewni Schwabe z Bielitz (dzisiejsza Bielsko-Biała).
Epilog
W czasie II wojny światowej kościół został częściowo zniszczony. Z relacji świadków wiemy, że w trakcie walk Rosjanie utrącili centralną wieżyczkę razem z ukrywającym się tam niemieckim snajperem. Po 1945 roku brzezińska świątynia została zdewastowana, a jej wyposażenie rozkradzione. Organy i ławki przeniesiono do klasztoru franciszkanów przy ul. Reformackiej. Przez kilka lat obiekt pełnił funkcję spichlerza, później został rozebrany. Teren kościelny, wraz z domem parafialnym i ogrodem został przekazany brzezińskiemu szpitalowi. Po ewangelickiej świątyni został dziś tylko fragment muru i filary dawnej bramy. Na początku XXI wieku w jej sąsiedztwie postawiono tablicę przybliżającą dzieje miejscowej parafii i kościoła. [2018–20]
Eduard Kneifel, Harry Richter, Ewangelicko-luterańska parafia Brzeziny koło Łodzi 1829–1945, Łódź 2010
Kazimierz Badziak, Brzeziny. Dzieje miasta do 1995 roku, Łódź-Brzeziny 1997
Krzysztof Stefański, Ewangelickoaugsburskie budownictwo kościelne w okręgu łódzkim w pierwszej połowie XIX w., [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 1992 z. 3
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
