Kościół rzymskokatolicki pw. św. Stanisława Kostki
Aleksandrów Łódzki
Aleksandrowski kościół wzniesiono blisko dwieście lat temu przy zachodniej pierzei rynku. Od początku swego istnienia budynek nie uległ żadnym zniszczeniom, rozbudowom ani przebudowom, które wpłynęłyby na jego pierwotny kształt. Po latach zaniedbań, dzisiaj odzyskuje swój dawny blask.
Starania o wzniesienie świątyni rozpoczęto już w 1823 roku. Sama budowa trwała krótko – od położenia kamienia węgielnego (27 kwietnia 1827) do spisania protokołu odbiorczego (3 stycznia 1829) minęło zaledwie dwadzieścia miesięcy. Szybkie ukończenie prac było możliwe dzięki wsparciu właściciela miasta – Rafał Bratoszewski udzielił pożyczki w wysokości 3444 guldenów, przekazał bezpłatnie plac pod budowę oraz cegłę. Uroczystego poświęcenia budynku dokonano w pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia 1828 roku. Oddanie do użytku okazałej, murowanej świątyni było zwieńczeniem procesu reorganizacji parafii ewangelickiej: jej siedzibę przeniesiono wówczas do Aleksandrowa z pobliskiej Brużycy.
Architektura
Pierwszy, wykonany wiosną 1826 roku projekt kościoła został odrzucony. Komisja Województwa Mazowieckiego dokonała korekt również na zaakceptowanym wkrótce projekcie sporządzonym przez Bonifacego Witkowskiego. […] front kościoła w proporcji iego szerokości iest za wysoki. Można by drugą kondygnację z Kolumnami Koryntskimi zupełnie skasować, a nad dolnymi Kolumnami Doryckimi tak wysoką zrobić Attykę, żeby dach zakrywała przez co i koszta by się zmniejszyły – napisał na marginesie jednego z pism urzędowych ówczesny budowniczy Wydziału Przemysłu i Kunsztów, Wacław Ritschel. Należy żałować, że nie zachował się ów pierwotny, zapewne bogatszy projekt Witkowskiego.
Kościół zbudowany jest w stylu klasycystycznym na planie prostokąta o wymiarach 32 × 14 m. Elewację podzielono rzędem pilastrów oraz trzema rzędami półokrągłych i prostokątnych okien. Na fasadzie świątyni znajdują się dwa narożne ryzality mieszczące klatki schodowe prowadzące na dwukondygnacyjne empory. Z zewnątrz ryzality ozdobione są półkolistymi niszami (wewnątrz znajdują się drewniane wazony), oraz zwieńczone czterospadowymi dachami. Na szczytach ryzalitów ustawiono krzyże. Główne, dwuskrzydłowe drzwi usytuowano między dwoma kolumnami, które wraz z pilastrami podtrzymują belkowanie wykonane w stylu doryckim. Nad wejściem umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą otwartą Biblię i krzyż oraz niewielkie, półokrągłe okno. W górnej kondygnacji, na płaszczyźnie ściany szczytowej zwraca uwagę wysokie okno, zegar oraz dwie płaskorzeźby Nike. Całą budowlę wieńczy schodkowy szczyt zwieńczony krzyżem. Trójspadowy dach przykryto dachówką, a w późniejszych latach blachą.
Wnętrze świątyni, oprócz głównej nawy posiada dwie nawy boczne wypełnione dwupiętrowymi, drewnianymi emporami, gwarantującymi miejsca siedzące dla większej ilości wiernych. Empory wsparto na filarach zakończonych stylizowanymi kapitelami w stylu jońskim i romańskim. Sufit jest płaski, nieco wyższy w nawie głównej, gdzie zawieszono trzy pokaźne żyrandole oświetlające wnętrze kościoła. Po obu stronach prezbiterium zbudowano prostokątne zakrystie; za ścianą ołtarzową zmieszczono klatki schodowe prowadzące na empory i na ambonę nad ołtarzem. Od strony ulicy Łęczyckiej znajdowały się również wejścia boczne, prowadzące wprost na klatki schodowe na empory. Nad wejściem, na wysokości empor wydzielono miejsce na chór i organy, wsparte na ceglanych kolumnach zakończonych jońskimi głowicami. Organy zakupione zostały w 1876 roku przez pastora Heinricha Zandera i zastąpiły starą fisharmonię. Niestety, nie przetrwały do naszych czasów. W 1922 zamontowano w kościele nowe dzwony, a w latach 1926–30 miały miejsce ostatnie przed wojną prace remontowe i konserwatorskie.
Dzieje powojenne
Po 1945 roku budynek został wydzierżawiony przez rzymskokatolicką parafię Świętego Rafała Archanioła i stał się kościołem filialnym pod wezwaniem Świętego Stanisława Kostki. Niestety, po blisko 50 latach, na skutek pogarszającego się stanu technicznego, kościół został zamknięty. Opuszczony budynek zaczął być szabrowany i dewastowany przez wandali. Sytuacja trwała aż do roku 2004, kiedy to staraniem katolickiego księdza, Jacka Stasiaka, rozpoczął się remont kościoła. Budynek został odkupiony od gminy ewangelickiej za symboliczną złotówkę, i przekształcony w dom ekumeniczny, zgodnie z życzeniem ewangelickiego biskupa Mieczysława Cieślara. Oprócz niedzielnych mszy świętych, w kościele odbywają się koncerty, wystawy i spotkania. W 2020 roku przeprowadzono remont elewacji świątyni, nadając jej pomarańczowo-żółtą barwę. [2014–2021]
Helena Tukaj, Janusz Wróbel, Aleksandrów Łódzki. Zarys dziejów 1816–1948, Aleksandrów Łódzki 1992
Krzysztof Stefański, Ewangelickoaugsburskie budownictwo kościelne w okręgu łódzkim w pierwszej połowie XIX w., [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 1992 z.3
Andrzej Benedykt Kuropatwa, Dzieje kościoła ewangelickiego, Aleksandrów wczoraj i dziś, 2003
Andrzej Benedykt Kuropatwa, Kolejna rocznica świątyni ekumenizmu, Czterdzieści i cztery, nr 25 (429) 21 grudnia 2012
Andrzej Benedykt Kuropatwa, Świątynia ekumenizmu – a jednak cud się zdarzył, Alternatywy 44, wrzesień 2011
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
