Andrzejów

Decyzja o budowie kościoła w Andrzejowie zapadła na początku XX wieku; impulsem był rozwój ekonomiczny wsi oraz wzrost liczby jej mieszkańców. W styczniu 1912 roku ewangelicy zakupili plac pod budowę przylegający do działki zajmowanej przez luterańską szkołę i cmentarz. W skład komitetu budowy weszli najznamienitsi mieszkańcy Andrzejowa i Andrespola: Johann Krause (właściciel zakładów produkujących wyroby ceramiczne), Johann Roth (rodzina Rothów prowadziła kilka interesów: m.in. piekarnię, wytwórnię napojów i restaurację), Wilhelm Hettig, Rudolf Kriese, Martin Wildermann, Martin Omenzetter i J. Stelzer. Wstępny kosztorys oszacowano na ponad 10 tysięcy rubli. Uroczystość położenia kamienia węgielnego odbyła się 24 sierpnia 1913 roku, a już po roku budowa była niemal ukończona.

Kościół miał wymiary około 18 × 12 × 6 metrów. Zbudowany został na planie wydłużonego prostokąta w stylu neogotyckim, z wysoką wieżą, dwuspadowym dachem i pięcioosiowymi ścianami bocznymi. Zarówno wejście główne, jak i każde z wielokwaterowych okien były zakończone półkoliście. Najbardziej charakterystycznym elementem świątyni była, zlokalizowana nad wejściem, czworoboczna wieża. Prawdopodobnie każdy z jej boków ozdabiał oculus (być może z zegarem). Wieżę zwieńczono strzelistym dachem, czyniąc kościół najwyższym budynkiem w Andrzejowie.

Zniszczony kościół w 1915 roku. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów prywatnych. Źródło: Historia Nieznana.
Radość luteran była jednak krótka. Koniec budowy zbiegł się z wybuchem I wojny światowej – na przełomie listopada i grudnia 1914 roku obiekt został zbombardowany. Ściany, wieża i dach kościoła uległy poważnym zniszczeniom; ucierpiał też cmentarz, a stojąca w sąsiedztwie szkoła doszczętnie spłonęła.

Decyzję o odbudowie podjęto jeszcze w trakcie wojny. 22 czerwca 1916 roku członkowie wspólnoty spotkali się łódzkim pastorem Augustem Gerhardtem, który zadeklarował pomoc przy odbudowie kościoła. Koszty budowy miały zostać pokryte ze składek parafian. Wsparcie zadeklarowało też Stowarzyszenie Gustawa Adolfa z Lipska (niemiecka organizacja zajmująca się pomocą dla ewangelickich kościołów mniejszościowych). 1 października 1916 roku nadzór nad pracami przejął pastor Ludwik Enth; jeszcze przed końcem zimy zrekonstruowano dach i wieżę, wprawiono też okna i drzwi. Wiosną wstawiono do kościoła bogato zdobiony, neogotycki ołtarz i ambonę wykonaną przez Władysława Bojanowskiego. Obraz ołtarzowy namalował Adolf Reile z Stuttgartu. W kolejnych miesiącach uzupełniono wyposażenie świątyni (biblię, posrebrzany krucyfiks, chrzcielnicę, żyrandole, dywan) oraz ogrodzono plac kościelny. Zwieńczeniem prac było uroczyste poświęcenie w dniu 29 czerwca 1917 roku.

Kościół rozebrano w pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej. Dziś nie ma po nim żadnego śladu (mieścił się u zbiegu dzisiejszych ulic Rokicińskiej i Włodarskiej, obok wciąż istniejącego budynku pastorówki). [2018–2021]