Nieistniejący kościół ewangelicko-augsburski

Zgierz

Kościół ewangelicko-augsburski w Zgierzu

Zgierski koś­ciół ewan­gelicki po bom­bar­dowa­niu (około 1939–40). Źródło: Strona inter­ne­towa Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Zgierzu

Już umowa zgier­ska z 1821 roku zaw­ier­ała punkt mówiący o przekaza­niu osad­nikom placu pod budowę koś­cioła ewan­gelick­iego. W tym samym roku Rada Admin­is­tra­cyjna Królestwa Pol­skiego wydała poz­wole­nie na budowę świą­tyni. Autorem pro­jektu architek­ton­icznego był Boni­facy Witkowski. Po zatwierdze­niu pro­jektu przez władze państ­wowe i kolegium koś­cielne, w roku 1825 przys­tą­pi­ono do budowy. Cieka­wostką jest, że konkuren­cyjny pro­jekt przed­stawił też warsza­wski architekt, Hilary Szpi­lowski. Jego wizja przed­staw­iała świą­tynię rozłożoną na planie pros­tokąta, z trój­na­wowym wnętrzem oraz fasadą z płytkim portykiem i niską wieży­czką.

Prace budowlane prowadził Johann Lebelt. Rząd wsparł budowę świą­tyni sumą 18 000 złp i ofi­arował drewno; pozostałe 14 990 złp pokryli parafi­anie. Po 1,5 roku prac, w 1826 roku koś­ciół stanął u zbiegu ulic Długiej i Szczęśli­wej (dziś Naru­tow­icza). 10 wrześ­nia tego samego roku doko­nano uroczys­tego poświęce­nia budowli. W uroczys­tości brał udział pas­tor Karol Lauber (Radca Kon­sys­torza Koś­cioła Ewangelicko-Augsburskiego w Królest­wie Pol­skim) oraz Heinrich Bando (mianowany na zgier­skiego pas­tora), oraz pro­boszc­zowie z okolicznych miast: Aleksandrowa (Friedrich Tuve) i Ozorkowa (Karl Friedrich Haber­feld).

 

Architektura i wyposażenie

Kościół ewangelicki w Zgierzu - odrzucony projekt Hilarego Szpilowskiego
Odrzucony projekt Hilarego Szpilowskiego. Źródło: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, CWW nr 1312

Świą­ty­nia zbu­dowana została na planie wydłużonego pros­tokąta, z dwoma rzę­dami okien umieszc­zonymi na bocznych elewac­jach: dołem biegł rząd pros­tokąt­nych, górą półkoliste i okrągłe. Fasadę zdo­bił portyk pod­party dwoma jońskimi kolum­nami a ponad dach wspinała się schod­kowa attyka zwieńczona kulą i krzyżem. Wnętrze trójkątnego frontonu wypełniał kwiatowy ornament z fragmentem Psalmu 84: Wie lieblich sind deine Wohnungen Herr Zebaoth („Jak miłe są przybytki Twoje, Panie Zastępów”). Narożom budynku nadano formę pseudo­ryza­l­itów. Był to pier­wszy murowany koś­ciół ewan­gelicki w okol­icy. W 1828 roku za sumę 3 000 złp zaku­pi­ono organy, a sześć lat później dobu­dowano wol­nos­to­jącą dzwon­nicę. Była to wznie­siona na planie kwadratu, murowana budowla, przykryta czterospad­owym dachem. Wewnątrz zain­stalowano trzy dzwony.

Co ciekawe, wiz­y­tu­jący Zgierz 1829 roku super­in­ten­dent August Modl zauważył, że w obliczu szy­bko pow­ięk­sza­jącej się liczby parafian, koś­ciół już jest zbyt mały. Jed­nak nigdy nie dokonano rozbudowy świą­tyni.

W 1862 roku zmieniono zwieńczenie dachu kościoła. W miejsce wspartego na kuli krzyża zbudowano ośmioboczną wieży­czkę z cebu­lastym hełmem. Zain­stalowany w niej dzwon był darem Zgro­madzenia Fab­rykan­tów Sukna. Real­iza­cja tego przed­sięwz­ię­cia, prze­cią­gana przez spory doty­czące wyglądu wieży­czki ciągnęły się aż 23 lata. W 1875 roku wymieniono stare organy na dwudziestogłosowe, firmy Gebrüder Wal­ter. Stary ołtarz i ambonę zastą­pi­ono nowymi (z dębowego drewna) w roku 1882. Wśród darów ufun­dowanych przez parafian były m.in. żyran­dol z 24 świecznikami, kinki­ety, krucy­fiks oraz chrz­ciel­nica. Zgier­ski fab­rykant Karol Mey­er­hoff podarował z kolei obraz ołtar­zowy przed­staw­ia­jący Chrys­tusa mod­lącego się w Ogrójcu. W 100-lecie ist­nienia parafii ewan­gelick­iej w Zgierzu (1926) przeprowad­zono remont koś­cioła. Najbardziej znaczą­cym zmi­anom uległ sufit, pokryty płót­nem przed­staw­ia­ją­cym 12 apos­tołów oraz okna, w które wstaw­iono witraże.

Na początku II wojny świa­towej, 3 wrześ­nia 1939 roku koś­ciół został zbom­bar­dowany przez niemieckie lot­nictwo. Jeszcze w cza­sie wojny budynek został roze­brany i nigdy nie doczekał się odbu­dowy. Pusty plac, wyko­rzysty­wany jedynie jako plac zabaw dla dzieci, do dziś nie został zagospo­darowany. W 1975 roku roze­brano dzwon­nicę i ogrodze­nie.

 

Zamiast epilogu

W sierpniu 2017 roku na placu po kościele ewangelickim przeprowadzono badania archeologiczne. Efektem prac było potwierdzenie wcześniejszych przypuszczeń dotyczących wyposażenia świątyni (pokrycie dachu karpiówką, obecność szklanych żyrandoli i witraży) oraz uzyskanie nowych informacji (kościół miał techniczną przybudówkę). Udało się też dokładnie określić i zlokalizować kształt budynku i jego rozmiary. Na terenie objętym wykopaliskami znaleziono liczne przedmioty codziennego użytku, takie jak: sztućce, grzebienie, naczynia kuchenne, fajerki, narzędzia, zabawki czy monety. Jaki będzie dalszy ciąg tej historii? [2016–17]

Edyta Klink-Orawska, Wiara, praca, nowa ojczyzna. Dzieje luteranizmu na ziemi zgier­skiej do 1972 roku, Zgierz 2012

Grze­gorz Leśniewicz, Zgier­scy ewan­gel­icy (1) [w:] Ilus­trowany Tygod­nik Zgier­ski nr 19/1996

Krzysztof Ste­fański, Ewan­gelickoaugs­burskie budown­ictwo koś­cielne w okręgu łódzkim w pier­wszej połowie XIX w., [w:] Kwartal­nik Architek­tury i Urban­istyki 1992, zesz. 3

Danuta Niewiadom­ska, Zarys his­torii parafii e-a w Zgierzu [w:] Strona inter­ne­towa Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Zgierzu (dostęp: 20 wrześ­nia 2015)

ks Marcin Undas, Opis nieru­chomości parafi­al­nych [w:] Strona inter­ne­towa Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Zgierzu (dostęp: 20 wrześ­nia 2015)

ks Marcin Undas, Spaceru­jąc uli­cami starego Zgierza (Długa [4]) [w:] Ilus­trowany Tygod­nik Zgier­ski, nr 38/1996

Strona internetowa miasta Zgierza: Badania archeologiczne pozostałości fundamentów kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Zgierzu (dostęp: 15 grudnia 2017)

Paweł P. Krawczyk, Magdalena Kopijka, Zgierz miastem biedermeier, Zgierz 2012

Travelers' Map is loading...
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
Zobacz inne Kościoły
Tagi