Piotrków Trybunalski

Dzieje kościoła związane są z przybyciem zakonu Pijarów do Piotrkowa w drugiej połowie XVII wieku. Początkowo zakonnicy rezydowali w kamienicy zakupionej od Stanisława Jaxa-Bykowskiego przy ulicy Dominikańskiej (obecnie Rycerskiej). Urządzono w niej kaplicę i szkołę. Budowę własnej świątyni Pijarzy rozpoczęli w 1689 roku. Prace sfinalizowano po blisko 30 latach. W konsekwencji pożaru jaki nawiedził Piotrków w 1786 roku, zakon stracił część swoich nieruchomości, wśród nich również zabudowania klasztorne. Pijarzy opuścili wówczas swoją siedzibę i przenieśli się do przekazanych im kilka lat wcześniej zabudowań pozostałych po skasowanym klasztorze Jezuitów.

Po drugim rozbiorze Polski, w 1793 roku, opustoszały klasztor popijarowski został zajęty przez Prusaków. Zaborcy przekształcili go w więzienie i koszary wojskowe. W tym samym czasie w mieście utworzono parafię ewangelicką (o co zabiegał pruski minister von Danckelmann). Początkowo gmina nie miała swojego pastora a nabożeństwa odbywały się w sali jednego z zajazdów. W 1795 roku, za sprawą prymasa Ignacego Krasickiego kościół został przekazany ewangelikom. W okresie wojen napoleońskich obiekt znów przejęli wojskowi, a posługi duszpasterskie pełnił kapelan wojskowy Schramm. W 1817 roku świątynia przeszła na stałe w ręce ewangelików.

Pierwotny wygląd kościoła i klasztoru w Piotrkowie, przed przebudową (około 1800–1820). Źródło: dawnypiotrkow.pl

Wkrótce gmina przystąpiła do przebudowy świątyni. Wystrój i urządzenie wnętrz jest efektem starań dwóch angielskich misjonarzy, George’a Wendta i Ludwika Hoffa (przebywających w Piotrkowie w latach 20-tych XIX wieku) oraz Samuela Schäffera, piotrkowskiego aptekarza i Karola Friesego, poborcy kasy obwodowej. Około 1824 roku usunięto ołtarze boczne i przeniesiono do kaplicy więziennej, a w ich miejsce wzniesiono, charakterystyczne dla protestanckich świątyń, drewniane empory. W 1857 roku rozbudowano tylną ścianę kościoła i w nowo wzniesionej przybudówce ulokowano zakrystię. W połowie XIX wieku kościół wzbogacił się o dwa dzwony. Pierwszy, o wadzie 45 kilogramów ofiarował pastor Leopold Otto; drugi, o wadze 272 kilogramów ufundował Ernest Krapacz, właściciel majątku Żeromin. W 1888 roku podjęto decyzję o kolejnej rozbudowie, przewidującej dodanie dwóch wież do frontowej fasady budynku. Z dawnego wyposażenia przetrwał barokowy ołtarz główny poświęcony czci Serca Jezusowego oraz ulokowany nad kruchtą chór muzyczny. Obecnie grające w kościele organy pochodzą z 1939 roku, wykonane przez piotrkowską firmę Krukowskiego.

Na przestrzeni lat kościół stracił wiele cech stylu barokowego, jaki pierwotnie reprezentował. Szczególnym zmianom uległa ściana frontowa; część ornamentów usunięto prawdopodobnie w trakcie wspomnianej budowy dwóch wież. Do dzisiaj pozostało na fasadzie charakterystycznych sześć pilastrów wielkiego porządku, ulokowanych po trzy po obu stronach wejścia. Zachował się również niewielki fronton nad drzwiami „wsparty” na dwóch pilastrach oraz wielokwaterowe okno ulokowane w środkowej części ściany. Wieże mają czworoboczny przekrój i wieńczą je hełmy z wielobocznymi sygnaturkami. Ściana frontowa pomiędzy wieżami wykończona jest okrągłym łukiem, z centralnie umieszczoną, niewielką rozetą.

Autorką zdjęć z wnętrza świątyni jest Anna Kruś (2014)

Do północnej ściany kościoła przylega dawny budynek klasztorny, do południowej – piętrowa kamienica z 1846 roku, pełniąca funkcję domu parafialnego parafii ewangelicko-augsburskiej. Okres II wojny światowej kościół przetrwał bez uszczerbku; mimo utraty większości wiernych, świątynia wciąż pełni pierwotną funkcję, a parafia ewangelicko-augsburska działa w Piotrkowie do dziś. [2015]