Cmentarz parafii ewangelicko-augsburskiej w Ozorkowie
Ozorków
Ostatnie cztery zdjęcia wykonano w 1944 roku (fot. Herta Hammerbacher, http://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de)
Już pierwsza umowa spisana w 1807 roku między Ignacym Starzyńskim a przybyłymi do Ozorkowa osadnikami zobowiązywała dziedzica do bezpłatnego nadania terenu pod cmentarz. Prawdopodobnie wytyczony został w tym samym roku. Powierzchnia cmentarza wynosi dziś nieco ponad 2,2 hektara i ma kształt nieregularnego wielokąta. Dzięki wsparciu Wilhelma Wernera, już w pierwszej połowie XIX wieku nekropolię ogrodzono drewnianym płotem, w późniejszych latach zamienionym na ceglany, istniejący do dzisiaj, mur.
Obecna brama, usytuowana od strony ulicy Cmentarnej, wzniesiona została w latach 90-tych XIX wieku. Do lat 70-tych brama znajdowała się na rogu ulic Dolnej i Sienkiewicza i była wspólna dla cmentarza ewangelickiego i rzymskokatolickiego. O jej dawnej obecności jeszcze dziś możemy się przekonać obserwując kierunek rozchodzenia się alejek cmentarnych. Także stara studnia, czynna między 1807 a 1939 rokiem usytuowana jest w sąsiedztwie dawnej bramy.
W 1891 roku wybudowano na cmentarzu dom dla grabarza wraz z kaplicą przedpogrzebową oraz zabudowania gospodarcze. Jego fundatorami było małżeństwo Schlösserów – Henryk i Matylda. Budynek zamieszkiwany jest przez gospodarza cmentarza. Frontem zwrócony jest w stronę ulic Cmentarnej. Na cztery nierówne sektory cmentarz dzielą dwie główne alejki; w miejscu ich skrzyżowania znajdują się dwa krzyże – metalowy i drewniany.
Współcześnie na cmentarzu zachowało się około 150 nagrobków, z czego 18 wpisanych zostało do rejestru zabytków. Najstarszy z nich (jawiący się już tylko jako kupka gruzu) pochodzi z 1834 roku i należy do sukiennika Carla Friedricha Döringa. Licznie występują nagrobki z XIX wieku w formie grobowców i sarkofagów, bogato zdobione metalowe ogrodzenia, stelle, krzyże, płyty i figury aniołów. Najbardziej okazałymi obiektami na ozorkowskiej nekropolii jest mauzoleum rodzinne Schlösserów oraz grobowiec Wernerów. Mniej okazałe, choć również imponujące w formie są kwatery członków rodziny Scheiblerów, Wegnerów, Jannaszów, Weilów czy Brause.
Plac grobowy i mauzoleum rodziny Schlösserów
Ostatnie zdjęcie: Nagrobki Henrietty Wilhelminy i Friedricha Mathiasa Schlösserów na fotografii z 1992 roku. Dziś nie ma już figur czterech modlących się aniołów na narożach sarkofagu i tablicy z nazwiskiem zmarłej, ani krzyża wieńczącego cippus (fot. Włodzimierz Małek, źródło: Stanisław Frątczak, Nina Pogorzelska, Ozorków – folder wydany przez Urząd Miasta Ozorkowa).
Plac grobowy rodziny Schlösserów znajduje się w południowo-wschodniej części cmentarza i otoczony jest żeliwną balustradą. Dominującym obiektem na placu jest mauzoleum, wzniesione w latach 80-tych XIX wieku przez Matyldę Schlösser. Nie wiadomo kto był projektantem tej klasycystycznej budowli. Początkowo grobowiec miał kryć prochy tylko braci Henryka i Karola (synów protoplasty rodu – Friedricha Mathiasa). Z czasem zdecydowano, że będą w niej chowani również inni członkowie rodziny (w sumie spoczynek znalazło tu 7 osób).
Mauzoleum zbudowane zostało na planie prostokąta, z przylegającą od zachodniej strony niższą przybudówką (kryje w sobie zejście do trzech podziemnych pomieszczeń z trumnami i urną). Budynek jest murowany, licowany piaskowcem; od frontu wejście ozdabiają dwie kariatydy stylizowane na egipskie bóstwa, wspierające daszek z tympanonem i akroterionami. Wejście wypełniają dwuskrzydłowe, żelazne drzwi bogato zdobione kwiatowymi i geometrycznymi motywami. Znajdujący się w środku ołtarz podzielony jest na trzy części: na środkowej, półkoliście zwieńczonej części umieszczono krzyż z figurą Chrystusa, zaś na dwóch bocznych, tablice epitafijne pochowanych w mauzoleum braci i ich żon. Ołtarz wzbogacono m.in. motywami roślinnymi, wieńcami z dębowych liści oraz uskrzydlonymi główkami aniołków. Dach ma postać płaskiej kopuły z piaskowca imitującej rybią łuskę. Kaplicę otacza wydatny gzyms ozdobiony tryglifami i metopami mającymi formę wieńców laurowych. Na bocznej elewacji znajduje się wnęka z płaskorzeźbą przedstawiającą klęczące anioły podtrzymujące tablicę z inskrypcją: „D. O. M. HEINRICH UND CARL SCHLÖSSER.”
Ostatni pochówek w mauzoleum – Zofii Marii Schlösser z domu Żakiewicz, miał miejsce w 2007 roku. Warto dodać, że w pierwszych latach po II wojnie światowej ksiądz Karol Kotula odprawiał w tej kaplicy nabożeństwa dla niewielkiej grupy pozostałych w Ozorkowie ewangelików.
W sąsiedztwie mauzoleum, znajduje się kilka innych, oryginalnych i okazałych nagrobków. Najstarszym z nich jest wysoki, żeliwny cippus Friedricha Schlössera z 1848 roku, zwieńczony akroterionami i kopułką. Na jednym z jego boków znajduje się napisane w języku niemieckim epitafium głoszące: Dobre czyny odpłacą Ci w milczeniu, którzy w wierności przy Tobie trwali. Choć cię ciemny grób zasłonił, z wdzięcznością Twe imię będzie ciągle wymawiane.Tarczą ochronną byłeś dla nas na każdej ścieżce życia. Pobożnie niosłeś w sercu Twe szczęście, aż cicho Anioł Śmierci ku Tobie się zbliżył i zamknął się Twój łagodny ojcowski wzrok. Obok znajduje się granitowy sarkofag jego żony, Henrietty Wilhelminy z Wernerów, nakryty dwuspadowym blatem z akroterionami. Szczególną uwagę zwraca, znajdujące się na jego krótszym boku, żałobne tondo z realistycznym przedstawieniem profilu zmarłej ubranej w modny w jej czasach czepiec z falbankami. Na narożach sarkofagu pierwotnie znajdowały się figury modlących się aniołów.
Za żeliwnym cippusem znajduje się wykonany z jasnego granitu postument zwieńczony figurą klęczącego aniołka, trzymającego krzyż. To grób dzieci Fryderyki Wilhelminy i Henryka Schlaegerów: Juliana i Heleny Marii. Interesujący w formie jest również nagrobek Leopolda i Pauliny (z domu Schlösser) Wernerów na którego blacie znajduje się masywny krzyż wsparty na kamieniu. Obok znajdziemy również nagrobek ich syna – Stanisława Wernera, mającego formę niskiego, granitowego cippusa, niestety pozbawionego ornametów (widoczne są dziurki po oderwanych elementach).
W narożniku placu grobowego Schlösserów mieści się okazały grobowiec z białego marmuru, kryjącego prochy Karola i Emilii Wernerów. Blaty nagrobków, udekorowane motywami liści palmowych leżą płasko u podstawy postumentu zwieńczonego krzyżem i ustawionymi przy nim dwiema pionowymi płytami z tablicami inskrypcyjnymi. Płyty te zamknięte są prostopadle biegnącymi do nich spływami. Po lewej stronie grobowca stoi pomnik ich 12-letniego syna, w formie ściętej kolumny (symbolizującej przerwane życie).
Grobowiec rodziny Wernerów
Drugą po mauzoleum Schlösserów budowlą nagrobną o szczególnej wartości jest grobowiec rodziny Wernerów. Ufundowała go prawdopodobnie w latach 40-tych XIX wieku Matylda Werner dla męża – Christiana Wilhelma. Zbudowany z czerwonego piaskowca, monumentalny grobowiec składa się z niskiej, dwuspadowej nadbudowy kryjącej piwnicę oraz wysokiej pionowej ściany, zakończonej na narożach sterczynami, a w centralnej części, ośmiościennym postumentem zwieńczonym ozdobnym krzyżem. Front budowli zwrócony jest w stronę dawnej bramy wejściowej ulokowanej w zachodniej ścianie cmentarza. Na frontowej ścianie znajdują się inskrypcje zawierające nazwiska oraz daty życia i śmierci dwudziestu jeden pochowanych osób, prawdopodobnie nie tylko z rodziny Wernerów. Charakterystycznym elementem są umieszczone nad inskrypcjami greckie litery Α i Ω, symbolizujące początek i koniec ziemskiego bytu. U podstawy grobowca znajduje się wejście do kaplicy grobowej, przykryte bogato zdobioną żeliwną płytą (zabezpieczoną metalowymi obejmami). Plac grobowy otoczony jest kamienną ramą, będącą niegdyś podstawą dla metalowej balustrady (niestety skradzionej). Ostatniego pochówku dokonano w 1916 roku.
Paweł Andrzej Górny, Cmentarz ewangelicko-augsburski w Ozorkowie, Ozorków 2010
ks. Mariusz Werner, ks. Marcin Undas, Dzieje Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Ozorkowie (dostęp: 29 kwietnia 2015)
Galeria zdjęć Pana Bogusława Bielińskiego https://picasaweb.google.com/112514471247188049673 (dostęp: 20 luty 2016)
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.